Kişilik Nasıl Ölçülür

Kişiliği değerlendirmek için kullanılan ölçme araçlarına kişilik ölçekleri denir.

Kişilik ölçekleri;

• Gözlenebilen kişilik özelliklerini saptamak,
• Bu özelliklerin oluşturduğu örüntüleri bulmak,
• Çeşitli özelliklerin analizini yapmak,
• Kişiliğin sübjektif yansımalarını yorumlamak amacıyla hazırlanmıştır.
• Kişilik ölçüleri, kişilik kavramlarına bağlı olarak geliştirilmiştir.
• Kişiliği insanın duyuş, düşünüş, davranış alışkanlıkları olarak alanlar, onu en iyi kendisinin bileceğini kabul ederler, ölçekler, bu amacı gerçekleştirecek şekilde geliştirilmiştir. Otobiyografi, anket, kişilik en­vanterleri gibi.
• Kişiliğin sosyal uyarıcıları alma yönüne ağırlık verenler, bireyin diğer in­sanlar üzerinde bıraktığı izlenimleri ölçecek araçlar geliştirmişlerdir. Gözlem, görüşme, derecelendirme cetvelleri gibi.
• Kişiliği bireyin iç dünyasının dinamik örüntüsü olarak görenler, bireyin iç dünyasını yansıtıcı ölçekler geliştirmişlerdir. Projektif testler gibi.

Bu ölçeklerin bazılarını açıklayalım.

(1) Anketler ve kişilik envanerleri
Anketler: Kişilikle ilgili olarak hazırlanan soruların yazılı veya sözlü olarak cevaplandırılmasına dayanır. Verilen cevapların samimi olması gerekir. Değerlendirmesi kolaydır. Kazanılmış alışkanlıklarla ilgili bilgi verir.

Kişilik envanterleri: Bunda, çeşitli kişilik özellikleri, ilgiler, ihtiyaçlar ve çeşitli problemlerle ilgili bilgiler, kısa kısa ve çok sayıda maddelenîr. Deneklerden kendisi ile ilgili maddeleri işaretlemesi istenir. İşaretlenen maddeler ve işaret sayısına göre sonuç değerlendirilir.

Her iki ölçek de bireyin zayıf ve güçlü yanlarını saptamada önemli rol oynar. Zayıf yönlerini öğrenen birey, kendini bu yönde geliştirebilir. Bu ölçekler, bireyi bütün yönleriyle veya çok yönlü değerlendiremez.

(2) Görüşme (mülakat):

Kişilik özelliklerini saptamak amacıyla yapılan görüşmedir. Serbest görüşme veya soru listelerine dayanan görüşme olarak yapılabilir. Görüşmenin doğal bir ortamda yapılması gerektiği için not tutulmaz. Görüşme bittikten sonra not alınır ve değerlendirilir. Bu nedenle görüşmecinin, alanında uzman olması ve objektif değerlendirmesi gerekir

(3) Değerlendirme ölçekleri

Kişilik özelliklerinin, iki uçta derecelendirilmiş bir boyutta gösterilmesine dayanır. Sık kullanılan bir ölçektir. Özellikler, örneğin sorumlu – sorumsuz, iyim­ser – kötümser, düzenli – düzensiz gibi uç noktalara göre alınır. Hiç bir insanda bu uçlardan biri tam olarak bulunmaz, birey iki uç nokta arasında bir yerdedir. Bütün kişilik özellikleri bu tarzda derecelendirilebilir. Belli bir toplumda, bir örneklem üzerinde uygulanırsa, millî karakter hakkında bilgi oluşturur.

(4) Projektif testler (yansıtıcı testler):

Bireylerin iç dünyasını dışa yansıtmak amacıyla hazırlanmıştır. İnsan eksik kalan noktaları tamamlarken, yapılanmamış şekilleri yorumlarken kendi iç dünyasındaki malzemeleri kullanır. Bu prensibe dayanan ve standart hale getiril­miş testler hazırlanmıştır. Bunlar; cümle ve hikâye tamamlama testleri, resim yo­rumlama (TAT), (SAT) testleri, mürekkep lekesi testleri olarak sıralanır.

Projektif testlerin en kolay uygulanan ve yorumlananı cümle veya hikâye tamamlama testleridir. Denek, cümleyi veya hikâyeyi tamamlarken bilinçli veya bilinçsiz olarak kendi kavramlarını kullanır, arzu ve ihtiyaçlarını, bek­lentilerini dile getirir.

Resim yorumlama testleri : Morgan ve Murray tarafından geliştirilmiştir. TAT testi olarak bilinir. Testte 31 tane resim vardır. Bunlardan uygun görülen 20 tanesi uygulanır. Her kart verilirken resme uygun bir hikâye anlatılması veya resimdeki kişinin ne düşündüğünü, ne yaptığını anlatması iste­nir. Denek resimlerde gördüğü kişiler hakkında hikâyeler tasarlarken gerçekte kendi duygu, düşünce, ilgi, istek, ihtiyaç ve problemlerini açığa vurmaktadır. TAT testinin çocuklar için hazırlanmış olan SAT testi, hayvan ve insan re­simlerinden oluşur.

Mürekkep lekesi testi : Herman Rorschach tarafından hazırlanmıştır. Mürekkep lekeli 10 karttan oluşur.5 tanesi siyah beyaz, 5 tanesi renklidir. Kartlar sırasıyla deneğe verilir “Neye benziyor?” , “ne görüyorsun?” gibi sorulara cevap istenir.

Denek kartları çeşitli yönde çevirerek parça veya bütün olarak yorumlar. Rorschach(Rorşah) testi standardize edilmiş bir testtir. Yorumların değerlen­dirilmesindeki güçlük ve sübjektiflik, uygulayıcının bu test grubunda uzman ol­masını gerektirir.

Türlerini kısaca açıkladığımız kişilik testleri kişiliği ne ölçüde ölçebilir, bu sonuçlara ne kadar güvenilir?
Bir kişilik testi, bireyi bütün yönleriyle ölçemez. Hatta bütün testler uygulansa yine de insan tam olarak ölçülemez. Bu bakımdan test­ler, yararlı ama yetersiz araçlardır.

Testler genellikle bireyin o an­daki durumunu ölçer. Test, bireyin karamsar olduğu bir zamada uygulanmışsa, karamsarlık bir kişilik özelliği olarak belirginleşebilir. Kullanılan testin ölçme gücünün iyi bilinmesi gerekir. Zekâ testleri açıklanırken de belirtildiği gibi, testin normları saptanmış, güvenilirlik ve geçerliliği belli, farklı
kültüre dayanıyorsa standardizasyonu yapılmış olmalıdır. Kişilik testleri daha düşük güvenilirlik ve geçerlilik gösterir.
En mükemmel kişilik testi bile, kişilik hakkında sınırlı ve genel bilgi verir. Ancak bazı ipuçları sağlar. Bunlara dayanarak birey hakkında kesin yargılara varmak oldukça zordur. Bu sonuçlarla bazı kanaatlere ulaşılır. Ama elde edilen sonuç hiç ölçmemek, hiç bilmemekten daima daha iyi bir sonuçtur.